Miasto i Gmina Zagórz

Alkohol a młodzież-Gmina Zagórz

Szczegóły

Odsłony: 13144

„Każde używanie alkoholu w wieku poprzedzającym dorosłość jest nadużywaniem.”

                                                                                     Krzysztof Wojcieszek

ALKOHOL A MŁODZIEŻ

wybrane zagadnienia z badań   przeprowadzonych jesienią 2007 r. wśród uczniów klas VI szkół podstawowych i klas III gimnazjów na terenie Miasta i Gminy Zagórz – „Postawy młodzieży wobec zjawisk patologii społecznej – głównie wobec alkoholizmu”

Wstęp

Spożywanie napojów alkoholowych przez młodzież i narastające obniżanie wieku inicjacji alkoholowej stanowi niepokojące zjawisko, którego badaniem a jednocześnie poszukiwaniem skutecznych metod zapobiegawczych zajmuje się wiele osób i instytucji.

Statystyki zawarte w raportach z badań Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych są alarmujące. Z badań ogólnopolskich przeprowadzonych w 2003 r. w ramach Europejskiego Programu Badań Szkolnych na Temat Alkoholu i Innych Narkotyków – ESPAD, w trzecich klasach szkół gimnazjalnych oraz drugich klasach szkół ponadpodstawowych (grupa 15/16–latków oraz 17/18–latków) koordynowanych przez Instytut Psychiatrii i Neurologii
w Warszawie, wynika, że napoje alkoholowe są najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną używaną przez młodzież. Do picia napojów alkoholowych przyznaje się ponad 92% uczniów III klas gimnazjalnych i ponad 96% uczniów II klas szkół średnich. Najczęściej spożywanym napojem alkoholowym jest piwo. Większość uczniów trzecich klas gimnazjów przyznaje się też do podejmowania prób zakupu alkoholu, które kończą się powodzeniem .
Z odmową sprzedaży alkoholu ze względu na zbyt młody wiek kończy się zaledwie 10 % takich prób. (dwukrotny wzrost w porównaniu z rokiem 1999). (źródło:  raport z badań ESPAD –
na www.parpa.gov.pl).

Spożywanie alkoholu wiąże się z ryzykiem wystąpienia szkód zdrowotnych, zarówno somatycznych, jak i psychologicznych, zwłaszcza jeśli alkohol spożywany jest często, w dużych ilościach lub też w niewłaściwych okolicznościach, do których przede wszystkim zaliczyć należy  zbyt młody wiek   - tj. sięganie po alkohol przed zakończeniem okresu dojrzewania.
Dla młodego, rozwijającego się organizmu częste spożywanie alkoholu, w krótkim czasie powoduje  różnego rodzaju uszkodzenia organiczne, zaburzenia w sferze psychiki ( dysfunkcje pamięci, obniżenie uczuciowości wyższej, obniżenie krytycyzmu), konflikty w sferze interakcji
 z otoczeniem, psychodegradację – co wynika  z mniejszej tolerancji na alkohol młodego organizmu. Młodzież narażona jest na rozwój uzależnienia od alkoholu nawet wtedy, gdy spożywane przez nią ilości w jej własnej ocenie wydają się znikome. Jerzy Melibruda  podkreśla , że „… nawet niewielkie ilości alkoholu, niegroźne dla dorosłych, mogą uszkadzać procesy rozwojowe dzieci i młodzieży. Dotyczy to nie tylko rozwoju biologicznego, ale również procesów związanych z uczeniem się  i zapamiętywaniem oraz rozwojem uczuciowym”. ( źródło: J.Melibruda „Tajemnice etoh”)

1. Teoretyczne ujęcie postawy .

Dla potrzeb niniejszego opracowania została przyjęta strukturalna definicja postawy, a to ze względu na fakt, że daje ona stosunkowo duże możliwości analizy postaw. I tak „(…) postawę można określić jako względnie trwałą i zgodną organizację poznawczą, uczuciowo-motywacyjną i behawioralną podmiotu, związana z określonym przedmiotem czy klasą przedmiotów.” ( źródło: T. Mądrzycki, Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw, Warszawa 1970 )

W literaturze socjologicznej najpełniej podjął problematykę postaw S. Nowak, który podaje bardzo szczegółową definicję , wyjaśniając, że „ postawą pewnego człowieka wobec pewnego przedmiotu jest ogół względnie trwałych dyspozycji do oceniania tego przedmiotu
 i emocjonalnego nań reagowania oraz ewentualnie towarzyszących tym emocjonalno-oceniającym dyspozycjom względnie trwałych przekonań o naturze i właściwościach tego przedmiotu i względnie trwałych dyspozycji do zachowania się wobec tego przedmiotu”
( źródło: S. Nowak, Pojęcie postawy  w teoriach i stosowanych badaniach społecznych, (w:) Teorie postaw, pod red. S. Nowak,Warszawa 1973) .

Postawa zgodnie z wyżej przyjętą definicją S. Nowaka jest organizacją  trzech zasadniczych komponentów:

1. poznawczego ( wiadomości dotyczące przedmiotu postawy, przekonania, przypuszczenia)
2. emocjonalnego ( afektywnego) ( uczucia, upodobania, uprzedzenia negatywne lub pozytywne w stosunku do przedmiotu postawy oparte na doświadczeniach jednostki lub innych)
3. behawioralnego ( reagowanie, zachowanie się względem danego przedmiotu postawy

S. Nowak przyznaje komponentowi emocjonalnemu postawy decydujące znaczenie. Nadaje on bowiem kierunek postawie czyli określa, czy ma ona charakter postawy pozytywnej czy negatywnej wobec przedmiotu postawy.

2.Charakterystyka  badanej grupy.

Podstawą opracowania diagnozy postaw młodzieży  wobec picia i problemów alkoholowych były przeprowadzone na terenie Miasta i Gminy Zagórz, w październiku 2007 r.  badania ankietowe.

Dodatkowo informacje niezbędne do opracowania badań  uzyskano od osób
 i instytucji, które z racji wykonywanych zadań i ustawowych obowiązków  podejmują problematykę uzależnień i zajmują się  planowaniem oddziaływań profilaktycznych oraz organizowaniem pomocy osobom i rodzinom dotkniętym problemem alkoholowym.
( MGOPS, Policja, MGKRPA, Poradnia Leczenia Uzależnień).

Badaniami objęto łącznie 282 uczniów - 135 uczniów klas III gimnazjów i 147 uczniów
z klas VI szkół podstawowych z terenu Gminy Zagórz .

Przebadano 123 chłopców i 159 dziewcząt. Płeć badanych obrazuje wykres nr 1.

Wykres 1 . Płeć badanej grupy

Ponad połowa uczniów badanych  zamieszkuje na wsi.

Tabela 1 . Miejsce zamieszkania

W badaniach zastosowano następujące wskaźniki pomiaru postaw młodzieży wobec substancji uzależniających:

-         bezpośrednie ( behawioralne)  – dotyczą zachowań uczestników, badanie np. częstości picia,

-         pośrednie – dotyczą intencji, postaw, przekonań normatywnych młodych ludzi związanych
 z alkoholem i alkoholizmem

3. Analiza wyników badań .

 Analiza zebranych podczas badań danych pozwoliła na ocenę  skali występowania problemów picia alkoholu wśród nieletnich i postaw uczniów wobec zjawisk patologii społecznej  głównie wobec alkoholizmu .

Wiedza o alkoholu

W społeczeństwie narosło wiele mitów i  utrwaliło się  wiele błędnych przekonań na temat zachowań alkoholowych i alkoholu. Alkohol w piwie jest bowiem taki sam jak w wódce. Wśród uzależnionych są także osoby, które piły tylko piwo. Od piwa  również można się uzależnić. Funkcjonowanie w obiegu   błędnych przekonań, twierdzenie , że piwo to nie alkohol stwarza ogromne zagrożenie, zwłaszcza jeżeli chodzi o dzieci i młodzież. Dlatego też tak istotne jest dostarczanie rzetelnej wiedzy na owe zagadnienia i problemy.

Młodzież została poproszona o ustosunkowanie się,  czy stwierdzenie – „Alkohol
w piwie jest inny i mniej groźny niż w wódce” jest prawdziwe czy fałszywe. Oto uzyskane odpowiedzi:

            Tabela 2. Piwo a alkohol w pojęciu badanych

Prawidłowa odpowiedź brzmi oczywiście, że jest to twierdzenie fałszywe. Upijanie się przy pomocy piwa trwa dłużej, ale jest bardziej zwodnicze i szybciej wciąga nowych konsumentów- młodzież, kobiety. Badanie młodzieży naszych szkół wykazało , że blisko połowa, zarówno  uczniów klas VI szkół podstawowych jak i klas III gimnazjów nie posiada na ten temat prawidłowej wiedzy.

Kolejne pytanie, było pytaniem otwartym i  odnosiło się do wizerunku alkoholika – odpowiedzi prezentowały się następująco:

Tabela 3. Alkoholik w pojęciu młodzieży. 

Głównym objawem uzależnienia od alkoholu jest utrata kontroli picia. Najbliżej prawdy są badani, którzy udzielili trzeciej odpowiedzi. Pozostałe cechy również występują
w uzależnieniu, ale nie stanowią one o istocie choroby alkoholowej. 44% młodzieży klas VI szkół podstawowych i 65%  uczniów klas III gimnazjów podało prawidłową odpowiedź, jednakże bardzo często wśród objawów alkoholizmu wymieniane jest codzienne picie alkoholu, co odzwierciedla obiegowe opinie o osobach uzależnionych.

Przekonania - postawy młodzieży w stosunku do alkoholu.

            Przed planowaniem jakichkolwiek działań profilaktycznych warto jest zbadać, czy młodzież dostrzega w ogóle problemy wynikające z nadużywania alkoholu i jak wysoko je plasuje wśród innych zagrożeń. Młodzieży zadano pytanie – „Co według ciebie stanowi największe zagrożenie społeczne?” Oto zestawienie wyników.

Tabela 4. Największe zagrożenie społeczne w przekonaniu młodzieży.

Z powyższych danych wynika, że zarówno alkoholizm jak i narkomania, znajdują się wśród trzech największych zdaniem młodzieży zagrożeń społecznych. W dalszej kolejności znajduje się: AIDS, palenie papierosów, bezrobocie i zanieczyszczenie środowiska.

Kolejne pytanie zadane młodzieży wydaje się  mieć szczególne znaczenie z punktu widzenia osób dorosłych - rodziców, nauczycieli. Zapytano bowiem – „Czy oczekujesz od dorosłych akceptacji dla spożywania alkoholu przez młodzież?” Otrzymane wyniki obrazuje wykres 2.

Wykres 2. Oczekiwanie akceptacji od dorosłych dla picia alkoholu przez młodzież

Liberalne podejście niektórych rodziców  w stosunku do pijącej młodzieży wcale nie koresponduje z oczekiwaniami samych uczniów. 89% uczniów klas VI szkół podstawowych
 i klas III gimnazjów wcale nie oczekuje akceptacji dorosłych dla picia alkoholu przez młodzież. Podobnie kształtują się wyniki w poszczególnych grupach wiekowych.

            Następnie zapytano młodzież – „Jakie Twoim zdaniem powinny być ograniczenia wiekowe, żeby kupić alkohol?”. Chodziło o ustalenie jakie są przekonania uczniów odnośnie   prawnego zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim oraz na jakim poziomie powinna być ustalona granica wiekowa.

Tabela 5. Ograniczenia wiekowe, co do możliwości samodzielnego zakupu alkoholu

Z przedstawionych danych wynika, że zdecydowana większość uczniów – 99%
 ( zarówno w klasach VI szkół podstawowych jak i III gimnazjalnych),  jest przekonana o konieczności istnienia ograniczeń wiekowych dla legalnego kupowania alkoholu.  

89% uczniów nie dostrzega potrzeby obniżania wiekowej granicy legalnej sprzedaży alkoholu, co szósty z ankietowanych uważa, że powinna być ona podniesiona z 18 do 21 lat.

Skala problemów alkoholowych – zachowania

Respondentów zapytano:„Ile osób z Twojej grupy wiekowej pije alkohol?”

Zbadaliśmy, jak sama młodzież spostrzega skalę picia alkoholu w swoim środowisku. Spośród 135 przebadanych uczniów klas III gimnazjów tylko 10 %    zdeklarowało, że w ich grupie wiekowej nikt nie pije alkoholu, natomiast  34%  podziela przekonanie , że co najmniej połowa osób z ich środowiska pije alkohol .

Tabela 6. Picie alkoholu wśród młodzieży – klasy III gimnazjum

Spośród uczniów  , którzy przyznają się do picia alkoholu ( przyznało się , że piło alkohol  50 % badanych uczniów klas III gimnazjów) – 39% po raz pierwszy spróbowało alkoholu
w wieku 13-15 lat, ( kl. I – III gimnazjum), 10% - gdy miało mniej niż 9 lat.  Najczęściej spożywanym alkoholem jest piwo. Wykres nr 3 obrazuje wiek inicjacji alkoholowej młodzieży klas III gimnazjum.

Nieco optymistycznej wygląda sytuacja wśród uczniów klas VI szkół podstawowych . Z 147 ankietowanych – 13 %  przyznaje , że ich rówieśnicy sięgają po alkohol. Szczegółowe dane obrazuje tabela nr 7 i wykres nr  3.

Tabela 7. Picie alkoholu wśród młodzieży – klasy VI szkół podstawowych

Wiek inicjacji alkoholowej wśród uczniów .

Jak wynika z badań ogólnopolskich obserwuje się obniżanie wieku inicjacji alkoholowej. Poniższe wykresy przedstawiają, jak to wygląda w szkołach na terenie Gminy Zagórz.

Spośród uczniów klas VI szkół podstawowych, którzy przyznali się , że pili kiedykolwiek alkohol ( przyznało się , że piło alkohol 10% spośród 147 badanych) - 4%  przyznało, że spróbowało po raz pierwszy alkoholu w wieku 10-12 lat, a 6%  - w wieku mniej niż 9 lat.

Wykres 3. Wiek inicjacji alkoholowej uczniów klas VI szkół podstawowych

Wykres 4. Wiek inicjacji alkoholowej uczniów klas III gimnazjum

Takie wyniki badań są niepokojące. Potwierdzają one konieczność podejmowania oddziaływań  profilaktycznych, podnoszących świadomość o szkodach zdrowotnych i społecznych związanych ze spożywaniem   alkoholu w młodym wieku a jednocześnie uzasadniają konieczność
wprowadzania programów profilaktycznych w młodszych klasach, zanim młodzież wejdzie
w „dorosłość”.

            Kolejnym etapem było zbadanie , co ankietowani mówią na temat własnych zachowań alkoholowych. Na pytanie  : „Czy w ciągu ostatnich 30 dni piłeś jakiś napój alkoholowy” :

 spośród badanych uczniów klas VI szkół podstawowych odpowiedziało twierdząco – 2 % badanych, natomiast spośród uczniów klas III gimnazjów – aż 15 % badanych piło alkohol w ciągu ostatnich 30 dni poprzedzających badanie.

Okres 30 dni przed badaniem przyjmuje się w badaniach  za wskaźnik względnie częstego używania napojów alkoholowych.

Co 49 uczeń klasy VI szkoły podstawowej spożywał alkohol w miesiącu poprzedzającym badanie, natomiast aż  co 7 uczeń klas III  gimnazjum spożywał alkohol w miesiącu poprzedzającym badanie.

            Badania pokazują, że  największy skok ilościowy, jeśli chodzi o spożycie alkoholu następuje po przejściu do gimnazjum. Świadczy to o olbrzymiej potrzebie adresowania nowoczesnych programów profilaktycznych do tej grupy wiekowej.

Rodzaj alkoholu preferowanego przez młodzież.

            Interesowało nas w badaniu również to,  jakie rodzaje alkoholu preferuje młodzież , spytano zatem respondentów – „Jaki napój alkoholowy piłeś w ostatnim miesiącu?”

Zarówno wśród uczniów klas VI szkół podstawowych jak i klas  III gimnazjów najpopularniejszym alkoholem jest piwo. Tendencja jest niepokojąca,  świadczyć może
 o traktowaniu ( i to nie tylko przez młodzież ) - piwa, nie jako alkoholu ale jako niegroźnego, napoju orzeźwiającego. Wynikać to może
z ogólnego przyzwolenia i utrwalonych stereotypów oraz błędnych przekonań funkcjonujących
 w społeczeństwie, np. takich jak:  „ piwo to nie alkohol”, „ od piwa nie można się uzależnić” itp.

Towarzysze picia alkoholu - Respondentów zapytano - „Z kim po raz pierwszy piłeś alkohol?”

Młodzież klas III gimnazjów za towarzyszy picia alkoholu wybiera najczęściej rówieśników –
20 % badanych  piła alkohol z kolegami, natomiast  14% - piło  w samotności,  9% uczniów wskazało , że to z rodzicami pili alkohol, 6 % - wskazało na innego dorosłego członka rodziny
( brat, kuzyn) Współcześnie, gdy obserwuje się często zakłócanie prawidłowego wypełniania funkcji  opiekuńczo-wychowawczych przez rodzinę oraz  brak autorytetów,  zjawisko to jest szczególnie niepokojące. Zdarza się, że rodzice przyzwalają na picie piwa, szampana podczas uroczystości, w Sylwestra, podczas świąt rodzinnych,  mając przekonanie ( błędne ), że „symboliczne wzniesienie toastu” czy napicie się lampki wina do obiadu nikomu jeszcze nie zaszkodziło.

Poniższa tabela przedstawia dane w odniesieniu do młodzieży klas III gimnazjum.

Tabela 8. Towarzysze picia alkoholu.

Nasuwa się ważne spostrzeżenie, że  edukować należy nie tylko uczniów  ale i ich rodziców, gdyż  dla dzieci to rodzice winni dostarczać pozytywnych  wzorców zachowań, które utrwalą się w młodym wieku zanim dziecko zacznie  poszukiwać  grupy  odniesienia innej niż rodzina ( grupy rówieśnicze, subkultury młodzieżowe )  wchodząc w różnorakie  role społeczne. To rodzina ma dać podstawę i ukształtować człowieka, który w życiu będzie dokonywał właściwych wyborów, odpowiedzialnych za zdrowie swoje i innych.